ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ
ΝΗΣΟΣ ΛΕΡΟΣ ΕΝΑΣ ΚΡΙΚΟΣ ΣΤΗΝ ΚΑΔΕΝΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
ΚΡΑΤΙΚΟ ΘΕΡΑΠΕΥΤΗΡΙΟ ΛΕΡΟΥ

Εισήγηση: Χρήστος Γκουτίδης
Ανδρέας Γεωργίου

Ο Ι. Σαρρής στο βιβλίο του ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ (Αθήνα, εκδ. Εστία, 1917), στο Κεφάλαιο: «Αι λοιπαί ελληνικαί χώραι», στην παράγραφο 1 με τίτλο: «Νότιαι Σποράδες ή Δωδεκανήσοι», αναφέρει για τη Λέρο:

«Λέρος (7 χιλιάδες κάτοικοι), μικρά νήσος έχουσα ασφαλή λιμένα και γην εύφορον». Σ’ αυτό το νησί με το πολύ μεγάλο κτιριακό απόθεμα, κληρονομιά της Ιταλικής Κατοχής (στη διάρκεια της οποίας κατασκευάστηκαν, τις δεκαετίες του ’20 και του ’30, Ναυτική και Αεροπορική Βάση στον όρμο Λακκίου), το τότε Υπουργείο Υγιεινής «είδε τη λύση» του προβλήματος της υπερπληρότητας που αντιμετώπιζαν τα δημόσια ψυχιατρεία της Ελλάδας. Σε μια Ελλάδα που βίωνε τις καταστροφές και τα δεινά του τελευταίου μεγάλου πολέμου και του Εμφυλίου, κοινωνικές – οικονομικές και πολιτικές συνθήκες δημιούργησαν το κατάλληλο περιβάλλον για την μεγάλη αύξηση του αριθμού των εγκλείστων στα δημόσια Ψυχιατρεία.

Με το από 18-3-1957 Βασιλικό Διάταγμα, που δημοσιεύεται στις 7-5-1957 στο ΦΕΚ 76/57 Τ. Α΄ ιδρύεται η «Αποικία Ψυχοπαθών Λέρου» (ήδη έχει κλείσει η Αποικία Ψυχοπαθών στη νησίδα Αγ. Γεωργίου Σαλαμίνας) σε κτίρια της Ιταλικής Ναυτικής Βάσης, στην τοποθεσία «Γωνιά» του Λακκιού. Ο οργανισμός, ο οποίος κυρώνεται με ΒΔ στις 11-12-1957 και δημοσιεύεται 2-1-1958 στο ΦΕΚ 1/58 Τ. Α΄, προβλέπει δύναμη 650 κλινών και 101 άτομα προσωπικό από τα οποία: 6 γιατροί, 16 αδελφές νοσοκόμες (!), και 20 άτομα φύλακες ασθενών!

Οι πρώτες εισαγωγές ασθενών πραγματοποιούνται στις 3 Ιουλίου 1958 και αφορούν στην αποστολή 101 ασθενών από το Γ.Ν.Ν.Α. Θα ακολουθήσουν άλλες δύο αποστολές μέσα στον Ιούλιο (73 άτομα στις 10-7 και 91 άτομα στις 24-7). Οι εγγραφές στο Βιβλίο Εισαγωγών θα γίνουν στις 25-1-1959 και μέχρι τότε θα έχουν εισαχθεί συνολικά 304 ασθενείς.

Μέχρι τις 25-7-1964, κατόπιν μεμονωμένων εισαγωγών, ο αύξοντας αριθμός του Βιβλίου Εισαγωγών θα φτάσει στο νούμερο 557. Έχει έρθει η στιγμή που οι ιθύνοντες του Υπουργείου Υγιεινής ξαναθυμούνται τη Λέρο για την «εναπόθεση ψυχών», στην κατεύθυνση εκτόνωσης του εκρηκτικού προβλήματος της υπερπληρότητας στα μικρά και μεγάλα ψυχιατρεία ανά τη χώρα, με τη σιωπή της επιστημονικής κοινότητας, αν όχι τη συναίνεσή της. Το κύριο χαρακτηριστικό των ασθενών αυτών είναι το μηδενικό ενδιαφέρον από τους οικείους τους, καθώς και η «ψυχιατρική αξιολόγηση περί ανιάτου».

Έτσι αρχίζουν οι μαζικές αποστολές – «καραβιές» των «αζήτητων» με αρματαγωγά πλοία του Πολεμικού Ναυτικού. Αυτή τη φορά ο προορισμός είναι τα κτίρια της πρώην Ιταλικής Αεροπορικής Βάσης στην περιοχή Λέπιδα, όπου μέχρι τότε στεγάζονταν οι Βασιλικές Τεχνικές Σχολές, παράρτημα του Βασιλικού Εθνικού Ιδρύματος, που είχαν στόχο «την εθνική διαπαιδαγώγηση» των εγκλείστων νέων ανθρώπων. Η πρώτη αποστολή μεταφέρει 224 ασθενείς στις 26-7-1964. Σε διάστημα 11 χρόνων έχουμε 33 ομαδικές, μικρές και μεγάλες, μεταγωγές από τις οποίες 8 θα έχουν από 221 έως 358 ασθενείς. Η τελευταία αποστολή, της περιόδου αυτής, θα γίνει στις 15-2-1975 με 241 ασθενείς. Στο σύνολό τους οι ασθενείς, αυτών των αποστολών, φτάνουν στους 2569. Οι δυστυχείς αυτές υπάρξεις των μαζικών μεταγωγών ταξιδεύουν με αρματαγωγά του Πολεμικού Ναυτικού κάτω από απάνθρωπες συνθήκες και ταυτοποιούνται στη Λέρο μ’ έναν αριθμό ιματισμού, έναν αριθμό δηλαδή που βρίσκεται πάνω στα ρούχα τους και αντιστοιχεί σ’ένα φάκελο με το ιστορικό του ασθενή.

Αν αναλογιστούμε την πολυήμερη διάρκεια του ταξιδιού πολλών αποστολών και την βαρύτητα των περιστατικών, η ταυτοποίησή τους στον τόπο προορισμού δεν ήταν εύκολη και όχι πάντα εφικτή… Ενδεικτικό αυτού του γεγονότος είναι η εγγραφή υπ’ αρ. 2358, στις 19/1/1966 στο Βιβλίο Εισαγωγών. Αφορά τον Μ. Χ., γεννημένο στην Πάτρα το 1930, που μεταφέρθηκε από το Κ.Θ.Ψ.Π.Α. με την πολυπληθέστερη αποστολή που έγινε ποτέ (358 άνδρες και γυναίκες) και περιελάμβανε επιπλέον ασθενείς από το Ψ.Ν. Θεσσαλονίκης και το Δρομοκαΐτειο. Η συγκεκριμένη εγγραφή διαγράφεται ύστερα από 6 μήνες με την εξής εξωφρενική αιτιολογία: «Διαγράφεται κατόπιν της από 27-6-66 ΗΔ καθ’ όσον ούτος ουδόλως διεκομίσθη παρ’ ημίν». Η τραγικότητα των στιγμών και της μοίρας ανυπεράσπιστων συνανθρώπων μας, σε όλη της τη διάσταση…

Η ανάπτυξη των ψυχιατρικών τμημάτων σε δυο διαφορετικές τοποθεσίες δίνει τη δυνατότητα διαχωρισμού των ασθενών με βάση το φύλλο τους. Έτσι στο Λακκί έχουμε το τμήμα γυναικών και στα Λέπιδα το τμήμα ανδρών.
Με το Βασιλικό Διάταγμα της 10-2-1965, που δημοσιεύεται στις 25-2-1965 στο ΦΕΚ 30/1965 Τ. Α΄, τροποποιείται ο Οργανισμός της «Αποικίας Ψυχοπαθών Λέρου», μετονομάζεται σε «Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Λέρου» και προβλέπει 2.650 κλίνες και 625 άτομα προσωπικό από τα οποία : 33 γιατροί, 111 αδελφές νοσοκόμες (30 θέσεις προορίζονται για άνδρες νοσοκόμους) και 200 φύλακες ασθενών.
Στο τέλος της δεκαετίας του 1960, η δύναμη ασθενών του ψυχιατρείου θα προσεγγίσει τους 2.400.
Με το Προεδρικό Διάταγμα 874/16-11-1976 που δημοσιεύεται 30-11-1976 ΦΕΚ 318/76 Τ. Α΄ έχουμε τη συγχώνευση του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Λέρου με το Γενικό Νοσοκομείο Λέρου (το οποίο είχε ιδρυθεί με το ΠΔ υπ’ αρ 444/18-6-1974, ΦΕΚ 174/25-6-1974 το οποίο είχε αντικαταστήσει το «Ασκληπιείο» που προϋπήρχε) με την ονομασία «Κρατικό Θεραπευτήριο Λέρου» (Κ.Θ.Λ.).

Κατά τη διάρκεια του 1980 θα γίνουν από το Κ.Θ.Ψ.Π.Α. ομαδικές μεταγωγές, μικρές σε αριθμό (σύνολο ασθενών 66). Εδώ κλείνει ο κύκλος των μαζικών αποστολών ασθενών. Οι εισαγωγές αφορούσαν ασθενείς ιδρυμάτων από όλη τη χώρα και ειδικότερα από:

• Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής (πρώην Γ.Ν.Ν.Α., Κ.Θ.Ψ.Π.Α.)
• Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης
• Δρομοκαΐτειο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο
• Δημόσιο Παιδοψυχιατρικό Νευρολογικό Νοσοκομείο Νταού Πεντέλης
• Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Χίου
• Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Χανίων
• Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Κεφαλλονιάς
• ΚΕ.ΠΕ.Π Λέρου
• ΚΕ.ΠΕ.Π Καρδίτσας
• Σανατόριο Ρόδου
• Κέντρο Βρεφών «Μητέρα»

Επιπλέον, πραγματοποιούνται μεμονωμένες εισαγωγές κατόπιν αποφάσεων του Υπουργείου Υγιεινής (μετέπειτα Υπουργείο Κοινωνικής Πρόνοιας, Υπουργείο Κοινωνικών Υπηρεσιών), της Νομαρχίας Δωδεκανήσου, της Νομαρχίας Σάμου, του Κέντρου Κοινωνικής Πολιτικής Δωδεκανήσου, του Δικαστηρίου Πλημμελειοδικών Ρόδου, της Εισαγγελίας Πρωτοδικών Ρόδου, της Εισαγγελίας Κω και των οικείων των ασθενών.

Με το Προεδρικό Διάταγμα 620/23-6-1981, ΦΕΚ 157/81 Τ. Α΄, η δύναμη κλινών του Κ.Θ.Λ. ορίζεται σε 2.750 και, μεταξύ άλλων, δημιουργούνται 5 θέσεις Διευθυντών Ψυχιάτρων, 135 θέσεις Καθαριστών – Καθαριστριών, 60 θέσεις Πρακτικών Νοσοκόμων, 45 θέσεις Αρρένων Νοσοκόμων και 225 θέσεις Φυλάκων Ασθενών.
Θα ακολουθήσει η Υπουργική Απόφαση (1982) που θα απαγορεύει τον εγκλεισμό ασθενών στη Λέρο, γεγονός που θα επιβεβαιωθεί και από τον Κανονισμό 815/84 της ΕΟΚ, που αφορά στην Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα.

Με την Υπουργική Απόφαση Α38/οικ.4777, που δημοσιεύεται στις 6-4-1987 στο ΦΕΚ 182/87 Τ. Β΄, αναμορφώνεται ο Οργανισμός του Κ.Θ.Λ., που πλέον φέρει την επωνυμία «Κρατικό Θεραπευτήριο – Κέντρο Υγείας Λέρου» (Κ.Θ. – Κ.Υ. Λέρου), με συνολική δύναμη 1.500 κλινών σε 6 Ψυχιατρικούς Τομείς. Στο προσωπικό προβλέπονται, μεταξύ άλλων, οι εξής θέσεις: 16 θέσεις Ψυχιάτρων, 30 Π.Ε. Νοσηλευτών/τριών, 234 Τ.Ε. Νοσηλευτών/τριών ή Δ.Ε. Αδελφών Νοσοκόμων και επιπλέον 156 Δ.Ε. Αδελφών Νοσοκόμων, 423 Υ.Ε. Βοηθητικό Υγειονομικό προσωπικό.

Στις αρχές του 1990, στο πλαίσιο των προσπαθειών για την από-ασυλοποίηση, αυτή τη φορά σε αντίστροφη πορεία, θα αναχωρήσουν ομαδικά από τη Λέρο 115 έγκλειστοι με κριτήριο επιλογής τη λειτουργικότητα τους, για να διασκορπιστούν σε δομές αποκατάστασης ανά την Ελλάδα.

Με τον ν. 2071/92 άρθρο 140, που δημοσιεύτηκε 15-7-92 στο ΦΕΚ 123/92 Τ.Α΄, από την 1-1-1993, το παράρτημα Λέρου του Π.Ι.Κ.Π.Α. (ΚΕ.ΠΕ.Π.), με 164 ασθενείς και με το σύνολο του προσωπικού, θα ενταχθεί στο Κ.Θ.-Κ.Υ. Λέρου και έτσι θα δημιουργηθεί ένας νέος τομέας: ο Τομέας Ατόμων με Ειδικές Ανάγκες (Τ.Α.Μ.Ε.Α.). Μια πολιτική απόφαση η οποία επιδέχεται σοβαρές επιστημονικές ενστάσεις.

Στις αρχές της δεκαετίας του ’80, αγροτικοί γιατροί κι άλλοι επιστήμονες, με πρωτεργάτη την Έφη Σκληρή (Ομάδα Λέρου), καταγγέλλουν και δημοσιοποιούν τις απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης των εγκλείστων. Έτσι τα διεθνή ΜΜΕ επικεντρώνουν την προσοχή τους στο άσυλο. Με τον καν. 815/84 της Ε.Ε. θα διατεθούν κονδύλια για τη βελτίωση των συνθηκών. Η εκκένωση του 2ου περιπτέρου (του μεγαλύτερου περιπτέρου στο τμήμα Λακκίου) και η μεταφορά των ασθενών στο ανακατασκευασμένο 13ο περίπτερο και στην επισκευασμένη Βίλλα 109 στα Λέπιδα είναι μια σημαντική στιγμή για το ΚΘΛ.

Το 1989 θεωρείται η χρονιά – αφετηρία της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης στην Ελλάδα και στη Λέρο. Η πρώτη μεταρρυθμιστική προσπάθεια, που έμελλε να καθορίσει το μετασχηματισμό ολόκληρου του ψυχιατρείου, θα ξεκινήσει από το κακόφημο 16ο περίπτερο, όπου μια ομάδα από το μόνιμο προσωπικό συνεπικουρούμενη από τη Μονάδα Επανένταξης του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης και από ομάδα εθελοντών του τμήματος Ψυχολογίας του Α.Π.Θ., θα παρέμβουν στην ιδρυματική καθημερινότητα.

Το 1990, κι αφού ο διεθνής διασυρμός της χώρας έχει κορυφωθεί, θα διακοπεί η χρηματοδότηση. Υπό την πίεση των εξελίξεων αυτών, η πολιτική ηγεσία του Υπ. Υγείας και η Ψυχιατρική Κοινότητα θα ενεργοποιηθούν στην κατεύθυνση της αποϊδρυματοποίησης. Έως και το ’95 υλοποιούνται τα προγράμματα αποασυλοποίησης ΛΕΡΟΣ Ι και ΙΙ με χρηματοδότηση από την Ε.Ε. και με βασικές αρχές τον εξανθρωπισμό των συνθηκών διαβίωσης στο ψυχιατρείο και τη διασφάλιση των δικαιωμάτων των ασθενών. Με διακρατικές συμβάσεις, Ιταλοί και Ολλανδοί σε συνεργασία με Έλληνες εργαζόμενους στα προγράμματα και το μόνιμο προσωπικό, συγκροτούν τις ομάδες παρέμβασης. Η προσπάθεια αυτή που έθετε ουσιαστικά υπό αμφισβήτηση τη λειτουργία της ασυλικής ψυχιατρικής, είχε ως αποτέλεσμα (εκτός των Ξενώνων στην Ηπειρωτική χώρα) τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης στις ενδονοσοκομείακές δομές, τη δημιουργία 26 εξωνοσοκομειακών διαμερισμάτων και τη λειτουργία των άτυπων Συνεταιριστικών Θεραπευτικών Μονάδων (Σ.ΘΕ.Μ.).

Στα επόμενα χρόνια η προσπάθεια θα συνεχιστεί μέσα από τα προγράμματα κατά του Κοινωνικού Αποκλεισμού, ενώ την περίοδο 2002 – 2006 θα υλοποιηθεί το πρόγραμμα «Ψυχαργώς».

Στο πλαίσιο του ν. 2716/99 και σε συνέχεια των προσπαθειών που είχαν ξεκινήσει στο ΚΘΛ, με τις άτυπες Συνεταιριστικές μονάδες, στις 24-11-2002 ιδρύεται ο πρώτος Κοινωνικός Συνεταιρισμός (Κοι.Σ.Π.Ε.) στην Ελλάδα με έδρα τη Λέρο, που σκοπό έχει την κοινωνική και επαγγελματική αποκατάσταση ατόμων με ψυχοκοινωνικά προβλήματα. Πρόκειται για μια νέα μορφή επιχειρηματικότητας, κοινωνικά προσανατολισμένης, που έχει ως βάση μια τριμερή εταιρική σχέση μεταξύ ασθενών, επαγγελματιών-εργαζομένων ψυχικής υγείας και ιδιωτών-φορέων. Για πρώτη φορά οι εργαζόμενοι ασθενείς μπορούν να καρπώνονται την υπεραξία της εργασίας τους.

Το Μάρτιο του 2003 το ΚΘ-ΚΥ Λέρου πιστοποιείται για τη λειτουργία Κ.Ε.Κ. Ψυχικής Υγείας, ως μια προσπάθεια Πανελλαδικής διάχυσης της συσσωρευμένης εμπειρίας που έχει αποκτηθεί.

Από 12/8/03 με απόφαση του Υπουργείου Υγείας εγκρίθηκε, από άποψης σκοπιμότητας, η Κινητή Μονάδα Ψυχικής Υγείας του ΚΘΛ με χώρο δράσης τα νησιά της Δωδεκανήσου (άτυπα λειτουργούσε από το 1998). Εξαιτίας των γνωστών γραφειοκρατικών αγκυλώσεων η Κινητή Μονάδα Ψυχικής Υγείας θα λάβει υπόσταση και λειτουργία το Φεβρουάριο του 2008.

Στην πορεία των 51 χρόνων του, το Κ.Θ.Λ. θα στεγαστεί σε 69 μικρά και μεγάλα, κύρια και βοηθητικά κτίρια της Ιταλικής Περιόδου, έκτασης δεκάδων χιλιάδων τ.μ., καθώς και σε 11 Προκατασκευασμένα κτίρια των 11 ασθενών, σ’ένα διώροφο Ξενώνα 15 ατόμων, σε μαγειρεία και σ’ένα εργαστήριο προεπαγγελματικής κατάρτισης και επαγγελματικής αποκατάστασης, που θα κτιστούν στο πρώτο μισό της δεκαετίας του ’90 και τα οποία θα αναπτυχθούν σε 5 διαφορετικές τοποθεσίες του όρμου Λακκίου.

Επιπλέον, θα λειτουργήσουν 26 δομές στην κοινότητα της Λέρου που θα στεγαστούν σε ενοικιαζόμενα διαμερίσματα.

Ενδεικτικά θα γίνει αναφορά σε τρία κτίρια που έχουν διαδραματίσει κομβικό ρόλο, στο διάβα του 20ου αιώνα για το νησί της Λέρου.

11ο Περίπτερο, το μεγαλύτερο περίπτερο του Κ.Θ.Λ.

Το συνολικό εμβαδό του τριώροφου κτιριακού συγκροτήματος είναι 4.628 τ.μ. Κατασκευάστηκε για να στεγάσει τους σμηνίτες της Ιταλικής Αεροπορικής Βάσης. Το 1949 θα αποτελέσει ένα από τους δυο βασικούς κοιτώνες των Βασιλικών Τεχνικών Σχολών.

Είναι το πρώτο κτίριο το οποίο θα χρησιμοποιηθεί στην περιοχή Λεπίδων από την τότε Αποικία Ψυχοπαθών. Στις 8 Ιουνίου 1964, ο μοναδικός τότε ψυχίατρος Ευθύμιος Μπακλέζος, σε τρεις πυκνές δακτυλογραφημένες σελίδες, θα εκφράσει τις ενστάσεις του και θα διατυπώσει τις προτάσεις του για τις πρώτες – απαραίτητες παρεμβάσεις στο κτίριο.

Αποκαλυπτικό το απόσπασμα από ένα εδάφιο της αναφοράς του: «ΣΙΔΗΡΑΙ ΚΛΙΝΑΙ. Αι υπάρχουσι εν τω κτιρίω κλίναι και αρχικώς προοριζόμεναι δια στρατιωτικήν χρήσιν, διπλής και τριπλής καθ’ ύψος διατάξεως, έχουσι σκελετόν ουχί στρογγύλον αλλ’ οξύν και γωνιώδη, αι υποδοχαί δι’ αυτών είναι τοιαύται ώστε η τυχόν πρόσπτωσις του σώματος ασθενούς επ’ αυτών να προκαλέσει σοβαρόν τραυματισμόν, αν δε συμβή και διαπληκτισμός μεταξύ των ασθενών, γεγονός σύνηθες, θα έχωμεν βαρείς τραυματισμούς».

Το Δ.Σ. του ιδρύματος στις 18/6/1964 αποφασίζει να «ανοίξει» το περίπτερο, εντός 10ημέρου, με τη μεταφορά των 200 ασθενών της 2ης Ψυχιατρικής Κλινικής του Λακκίου, ως διερευνητική ενέργεια, προκειμένου να επιλυθούν τα προβλήματα που θα προκύψουν και με δεδομένο ότι έχει προγραμματισθεί η μεταφορά από το Δαφνί, στο τέλος Ιουλίου, 500 ασθενών.

Η δύναμη του περιπτέρου θα ξεπεράσει τους 850 ασθενείς. Θα κλείσει οριστικά στις 24-12-1996. Σήμερα το κτίριο στέκει λεηλατημένο και απαξιωμένο.

16ο το «περίπτερο των γυμνών»

Το περίπτερο που θα στεγάσει τα πιο βαριά περιστατικά, κάτω από τις πιο απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης, υπήρξε το 16ο, το «περίπτερο των γυμνών», στην περιοχή Αη Γιώργης. Μια περιοχή απομακρυσμένη από το κυρίως κτιριακό σύμπλεγμα του τμήματος Λεπίδων του Κ.Θ.Λ.

Το διώροφο αυτό κτίριο κατασκευάστηκε, για να λειτουργήσει ως στρατώνας των πληρωμάτων των υποβρυχίων και έχει εμβαδό 2.420 τ.μ.

Από την προβλήτα του ξεκίνησε το υποβρύχιο “Delfino”, στις 14 Αυγούστου 1940, για να βυθίσει ανήμερα τον Δεκαπενταύγουστο το «Έλλη».

Την ίδια περίοδο θα βομβαρδιστεί και θα καταρρεύσει τμήμα του κτιρίου, που δε θα επισκευαστεί ποτέ.

Στη θαλάσσια δε περιοχή του όρμου Λακκίου, στις 26 Σεπτέμβρη 1943, θα βυθιστεί το Αντιτορπιλικό «Βασίλισσα Όλγα» από Γερμανικά Στούκας.

Στις 15 Σεπτεμβρίου 1967 θα στεγάσει πολιτικούς εξόριστους της δικτατορίας από τη Γυάρο και οι οποίοι θα παραμείνουν έως το τέλος του 1970.

Το 16ο θα αποτελέσει για το Κ.Θ.Λ. ό,τι αποτέλεσε η Λέρος για την Ελλάδα.

Το περίπτερο θα δημιουργηθεί το 1985 (με τη «μεταφορά» 154 ασθενών) για να στεγάσει τα πιο «βαριά» και δύσκολο περιστατικά που νοσηλεύονταν στο Κ.Θ.Λ. Έχουν προηγηθεί οι αρχικές φωνές διαμαρτυρίας για τις συνθήκες διαβίωσης των ψυχασθενών στη Λέρο.

Η επιλογή της τοποθεσίας αυτής δεν ήταν τυχαία. Ήταν μια επιλογή στην προσπάθεια συγκάλυψης της κακής εικόνας των δύσκολων περιστατικών, που ήταν κατανεμημένα σε όλα τα περίπτερα. Ήταν η προσπάθεια αποβολής και απομόνωσης του «μιάσματος» από τον κεντρικό κορμό και η δημιουργία «αποθήκης ψυχών», μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας και της κριτικής.

Θα κλείσει οριστικά στις 6/5/1994. Μέχρι τα τέλη του 2000 το κτίριο θα λειτουργήσει ως αποθήκη διάφορων υλικών. Σήμερα χάσκει μισοερειπωμένο.

7ο Περίπτερο, «τα παιδάκια»

7ο Περίπτερο, το επονομαζόμενο «τα παιδάκια» λόγω της μικρής ηλικίας των νοσηλευομένων (από την ηλικία των 8 ετών).

Το μοναδικό κτίριο της Οθωμανικής Περιόδου, στα Λέπιδα, κατασκευάστηκε το 1884, για να χρησιμοποιηθεί ως παραθεριστική κατοικία του Τσιγαδά Πασά, πλούσιου Αιγυπτιώτη, Προέδρου της Ελληνικής Κοινότητας Καΐρου και ευεργέτη της Λέρου.

Στην περίοδο της Ιταλικής Κατοχής το κτίριο θα λειτουργήσει ως Λέσχη Αξιωματικών της Βάσης Yδροπλάνων G. Rosseti, που είχε δημιουργηθεί στο χώρο που καταλάμβαναν τα αγροκτήματα του Τσιγαδά Πασά στα Λέπιδα.

Μετά το 1949, στο ίδιο χώρο θα στεγαστούν η Λέσχη των Υπαλλήλων, η Γεωργική Σχολή και η Φιλαρμονική των Βασιλικών Τεχνικών Σχολών. Στις 10-11-1964 το κτίριο παραδίδεται στην «Αποικία Ψυχοπαθών» για τις ανάγκες στέγασης της Παιδοψυχιατρικής Κλινικής.

Θα αναπτυχθούν 160 κλίνες, αριθμός εξωφρενικός αν αναλογιστούμε το εμβαδό (466 τ.μ.) της κάτοψης του υπερυψωμένου ισογείου της Βίλλας, που χρησιμοποιήθηκε για το σκοπό αυτό.

Θα εκκενωθεί στις αρχές του 1991 στο πλαίσιο της προσπάθειας βελτίωσης των συνθηκών διαβίωσης των ασθενών. Το Σεπτέμβρη του ίδιου έτους θα λειτουργήσει η νεοϊδρυθείσα Μ.Τ.Ε.Ν.Σ. Λέρου, η οποία θα είναι και η τελευταία χρήση του κτιρίου.

Θα εγκαταλειφθεί οριστικά στις 27-10-2000. Σήμερα βρίσκεται σε ερειπιώδη κατάσταση.

Σήμερα στο Κ.Θ. – Κ.Υ. Λέρου, στο οποίο ανήκουν το Κέντρο Υγείας Πάτμου, το Πολυδύναμο Περιφερειακό Ιατρείο Λειψών και το Περιφερειακό Ιατρείο Αγαθονησίου, υπηρετούν 882 υπάλληλοι εκ των οποίων: 61 ιατρικό προσωπικό (4 Δ/ντες Ψυχίατροι – 1 Επιμελητής Α΄), 47 λοιπό ιατρικό προσωπικό και 400 νοσηλευτικό προσωπικό.

Νοσηλεύει 430 χρόνιους ασθενείς και τους ασθενείς των τμημάτων οξέων περιστατικών (20 κλίνες). Οι ασθενείς αυτοί στεγάζονται σε 29 ενδονοσοκομειακές δομές (17 στο τμήμα Λεπίδων, 8 στο τμήμα Λακκίου και 4 στο τμήμα Τ.Α.Μ.Ε.Α.) και σε 24 εξωνοσοκομειακές δομές, που λειτουργούν σε ενοικιαζόμενα διαμερίσματα σε όλη τη Λέρο και φιλοξενούν 110 ασθενείς.

Τα κτίρια που χρησιμοποιήθηκαν διαχρονικά από το Κ.Θ. – Κ.Υ. Λέρου, με τον περιβάλλοντα χώρο τους, με τις διαφορετικές τους χρήσεις και σε διαφορετικές χρονικές περιόδους, στέγασαν πάντα ανθρώπους που μεταφέρθηκαν στη Λέρο από άλλες πατρίδες, στη διάρκεια του 20ου αιώνα, σε αριθμούς δυσανάλογα πολλαπλάσιους του ντόπιου πληθυσμού, ο οποίος και διατηρήθηκε καθ’ όλη τη διάρκεια του αιώνα σταθερός.

Οι Ιταλοί κατακτητές διαδέχθηκαν την Τουρκική διοίκηση και παρέμειναν στο νησί πάνω από 30 χρόνια. Διατήρησαν μεγάλο αριθμό στρατιωτικών δυνάμεων αλλά και πολιτικό προσωπικό. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι την ημέρα της συνθηκολόγησης (8/9/43) μόνο το στρατιωτικό προσωπικό ήταν 8.320 άτομα.
Η Αγγλοκρατία θα κρατήσει περίπου δυο χρόνια και από το νησί θα περάσουν Άγγλοι, Ινδοί, Αυστραλοί.
Οι Βασιλικές Τεχνικές Σχολές θα λειτουργήσουν για 15 χρόνια (1949-1964) και σ’ αυτές θα φοιτήσουν πάνω από 17.000 μαθητές.

Οι Πολιτικοί Κρατούμενοι στα στρατόπεδα του Αη Γιώργη, του Παρθενίου αλλά και στον τόπο εκτόπισης στην Αγ. Μαρίνα, θα προσεγγίσουν το 1/3 του συνολικού αριθμού των Πολιτικών Κρατουμένων της Δικτατορίας (7.900).

Έως τις 31-7-2009 έχουν γίνει 5.070 εγγραφές ψυχικά πασχόντων στο βιβλίο εισαγωγών του Κ.Θ.-Κ.Υ. Λέρου.
Αλλά και σήμερα, στον 21ο αιώνα, η μοίρα του νησιού είναι ταυτισμένη με ξεριζωμό, πόνο και απόγνωση. Από 13-5-2002 έως 15-7-2009 η Λέρος έχει υποδεχθεί 7.540 Πολιτικούς Πρόσφυγες και μη νόμιμους μετανάστες.

Το ταξίδι αναφοράς στο χώρο και στο χρόνο καταγράφει τη δύσκολη πορεία της Λέρου, η οποία ταυτίζεται με την τραγικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης στον αιώνα που πέρασε. Ο βηματισμός της ιστορίας αυτού του τόπου είναι πάνω στα χνάρια των ιστορικών γεγονότων της πατρίδας μας στη συγκεκριμένη χρονική περίοδο.

Η δημιουργία του Ψυχιατρείου έγινε χωρίς προγραμματισμό, χωρίς καμία μελέτη των κοινωνικών και οικονομικών επιπτώσεων, αλλά με όρους και προϋποθέσεις που κάλυπταν καθαρά ρουσφετολογικά κριτήρια της εποχής με την κομματική συναίνεση του τότε αρμόδιου υπουργού Ψαρρέα.

Η λειτουργία του Ιδρύματος μπορεί να έλυσε το πρόβλημα της εργασίας, και κατά συνέπεια, της επιβίωσης των κατοίκων ενός ρημαγμένου νησιού, στη ρημαγμένη Ελλάδα της Μετεμφυλιακής Περιόδου, αποτελεί όμως ένα δυσανάλογο κοινωνικό και ψυχολογικό βάρος για μια κλειστή νησιωτική κοινωνία.

Οι επιπτώσεις της ύπαρξης ενός μεγάλου ιδρύματος, σε ένα τόσο μικρό νησί, είναι ορατές σήμερα παρά ποτέ. Δυστυχώς, οι επιλογές της κεντρικής διοίκησης εμπόδισαν τον τόπο αυτό να χαράξει το δικό του δρόμο ανάπτυξης, αφού δημιούργησαν μια οικονομία πλήρως ασυλοποιημένη, με συσσωρευμένα κοινωνικά προβλήματα και ορατό το φάσμα της ανεργίας.

Σήμερα έχουν ωριμάσει οι συνθήκες, ώστε το Ελληνκό Κράτος να αναλογιστεί την υποχρέωση του για ανταποδοτικότητα προς το νησί της Λέρου και να καταθέσει, προς διαβούλευση, επαρκείς και σοβαρές προτάσεις για τη Μετεξέλιξη του Κ.Θ. – Κ.Υ. Λέρου και, κατά συνέπεια, για την ανάπτυξη του νησιού προς μια άλλη κατεύθυνση. Ταυτόχρονα δε αναδεικνύεται η αναγκαιότητα μιας σοβαρής κοινωνιολογικής έρευνας, η οποία θα οριοθετεί και θα τοποθετεί τις πραγματικές διαστάσεις των προβλημάτων της κοινωνίας.

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ

12-5-1912	Απόβαση των Ιταλών εκδίωξη της Τουρκικής Διοίκησης
8-9-1943	Οι Ιταλοί συνθηκολογούν
16-11-1943	Ιταλοί και Άγγλοι παραδίδονται στις Γερμανικές αποβατικές δυνάμεις
9-5-1945	Συνθηκολόγηση Γερμανών στη Σύμη – Αγγλοκρατία
31-3-1947	Υποστολή Αγγλικής Σημαίας – Ελληνική Στρατιωτική Διοίκηση
7-3-1948	Ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου με την Ελλάδα
2-3-1949	Ίδρυση «Βασιλικών Τεχνικών Σχολών
11-12-1957	Ίδρυση «Αποικίας Ψυχοπαθών»
15-6-1964	Επέκταση της «Αποικίας Ψυχοπαθών» στα Λέπιδα
15-12-1964	Παύση λειτουργίας των Βασιλικών Τεχνικών Σχολών
15-9-1967	Άφιξη πολιτικών κρατουμένων στην περιοχή του Αη Γιώργη
28-12-1970	Αναχωρούν από την Λέρο οι τελευταίοι εξόριστοι
Τέλος 1989	Έναρξη Παρέμβασης για την Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση
Τέλος 1991	Έναρξη λειτουργίας Αγροτικού Συνεταιρισμού
Ιούνιος 1992	Έναρξη λειτουργίας 1ης εξωνοσοκομειακής δομής (Ξενώνας Αγ. Μαρίνας)
1-1-1993	Συγχώνευση ΚΕ.ΠΕ.Π ΛΕΡΟΥ με το Κ.Θ.- Κ.Υ. Λέρου
6-5-1994	«Κλείσιμο του 16ου Περιπτέρου»
24-12-1996	«Κλείσιμο του 11ου Περιπτέρου»
24-11-2002	Έναρξη λειτουργίας του ΚοιΣΠΕ
Μάρτιος 2003	Έναρξη λειτουργίας του ΚΕΚ Ψυχικής Υγείας
Φεβρουάριος 2008	Έναρξη λειτουργίας Κινητής Μονάδας Ψυχικής Υγείας Δωδ/σου

ΦΕΚ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ ΤΟ ΚΘΛ

1	Το από 28-3-57 ΒΔ που δημοσιεύτηκε 7-5-57/ΦΕΚ ΤΑ 76	Ίδρυση Αποικίας Ψυχοπαθών Λέρου
2	Το από 11-12-57 ΒΔ που δημοσιεύτηκε 2-1-58/ΦΕΚ ΤΑ 1	Κύρωση Οργανισμού Διοικήσεως και Λειτουργίας
3	Το από 12-6-59 ΒΔ που δημοσιεύτηκε 14-7-59/ΦΕΚ ΤΑ 143	Τροποποίηση Οργανισμού
4	Το από 14-9-60 ΒΔ υπ. αρ. 688 που δημοσιεύτηκε 4-10-60/ΦΕΚ ΤΑ 159	Τροποποίηση Οργανισμού
5	Το από 13-5-61 ΒΔ υπ. αρ.339 που δημοσιεύτηκε 30-5-61/ΦΕΚ ΤΑ 90	Τροποποίηση Οργανισμού
6	Το από 30-6-64 ΒΔ που δημοσιεύτηκε 10-7-64/ΦΕΚ ΤΑ 112	Τροποποίηση Οργανισμού
7	Το από 10-2-65 ΒΔ υπ. αρ. 119 που δημοσιεύτηκε 25-2-65/ΦΕΚ ΤΑ 30	Τροποποίηση και Μετονομασία σε Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Λέρου
8	Το από 2-2-70 ΒΔ υπ. αρ. 125 που δημοσιεύτηκε 10-2-70/ΦΕΚ ΤΑ 34	Τροποποίηση Οργανισμού
9	Το από 31-10-70 ΒΔ υπ. αρ. 735 που δημοσιεύτηκε 11-11-70/ΦΕΚ ΤΑ 241	Τροποποίηση Οργανισμού
10	Το από 18-6-74 ΠΔ υπ. αρ. 444 που δημοσιεύτηκε 25-6-74/ΦΕΚ ΤΑ 174	Ίδρυση Γενικού Νοσοκομείου Λέρου
11	Το από 24-9-75 ΠΔ υπ. αρ.684 που δημοσιεύτηκε 11-10-75/ΦΕΚ ΤΑ 222	Κύρωση Οργανισμού Διοικήσεως και Λειτουργίας
12	Το από 16-11-76 ΠΔ υπ. αρ. 874 που δημοσιεύτηκε 30-11-76/ΦΕΚ 318	Συγχώνευση Ψυχιατρικού και Γενικού Νοσοκομείου Λέρου υπό την επωνυμία «Κρατικό Θεραπευτήριο Λέρου»
13	Η ΚΥΑ αρ Δ2γ/οικ 984/24-4-78 που δημοσιεύτηκε 10-5-78/ΦΕΚ ΤΒ 441	Σύσταση θέσεων Γενικού Νοσοκομείου Λέρου
14	Το από 8-6-81 ΠΔ υπ. αρ. 620 που δημοσιεύτηκε 23-6-81/ΦΕΚ ΤΑ 157	Κύρωση Οργανισμού Διοικήσεως και Λειτουργίας ΚΘΛ
15	Το από 22-9-81 ΠΔ υπ. αρ. 1165 που δημοσιεύτηκε 1-10-81/ΦΕΚ ΤΑ 285	Τροποποίηση Οργανισμού
16	Η ΚΥΑ αρ Α3β/7070/4-6-84 που δημοσιεύτηκε με το ΦΕΚ ΤΒ 382/84	Τροποποίηση Οργανισμού
17	Η ΚΥΑ αρ Α3β/17031/2-10-86 που δημοσιεύτηκε με το ΦΕΚ ΤΒ 677/86	Τροποποίηση Οργανισμού
18	Η ΚΥΑ αρ. Α3β/οικ1777/2-4-87 που δημοσιεύτηκε 6-4-87/ ΦΕΚ ΤΒ 182	Ο εν ισχύ Οργανισμός του Κ.Θ. – Κ.Υ. Λέρου
19	Η Πράξη Προέδρου της 25-8-87 που δημοσιεύτηκε 2-11-87 ΦΕΚ Τ ΝΠΔΔ 207	Τροποποίηση Οργανισμού (Σύσταση Οργανικών Θέσεων)
20	Η ΚΥΑ ΔΙΔΑΔ/Φ12/43/26458/27-7-90 που δημοσιεύτηκε 30-7-90 ΦΕΚ ΤΒ 495	Τροποποίηση Οργανισμού (Σύσταση Οργανικής Θέσης)
21	Ο νόμος 2071/92 άρθρο 140 που δημοσιεύτηκε 15-7-92 ΦΕΚ ΤΑ 123	Το παράρτημα Λέρου του Π.Ι.Κ.Π.Α. (ΚΕ.ΠΕ.Π.) ενσωματώνεται στο ΚΘΛ
22	Η ΚΥΑ αρ 11276/31-12-99 που δημοσιεύτηκε με το ΦΕΚ ΤΒ 2267	Μετατροπή θέσεων κλάδου ιατρών ΕΣΥ
23	Η ΚΥΑ Y4α/56991/06/22-1-07 που δημοσιεύτηκε 26-1-07 ΦΕΚ ΤΒ 70	Τροποποίηση-Συμπλήρωση Οργανισμού (Μονάδα Τεχνητού Νεφρού)

ΠΗΓΕΣ

• Συνεντεύξεις με πρώην και νυν εργαζόμενους του ΚΘΛ
• Αρχείο ΚΘΛ
• Μυτροσύλη Μ. και συνεργάτες, Μελέτη της Νομικής & Κοινωνικής θέσης των ασθενών στο ΚΘΛ
• ΕΨΥΠΕ, Παιδιά, στο Άσυλο της Λέρου. Το ταξίδι της επιστροφής στην κοινότητα.
• ΕΨΥΠΕ – Επιμέλεια Ι. Τσιάντης, «Τα παιδιά», του ΠΙΚΠΑ Λέρου.
• Οικονομόπουλου Δ., Λεριακά, ήτοι Χωρογραφία της νήσου Λέρου.
• Φαρσακίδης, «μακρόνησος, αη στράτης, γυάρος, λέρος»
• Παπαιωάννου, «Ρόδος και νεότερα κείμενα», Βιβλία 2,3,4.
• Το Ιταλικό ναυτικό στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, Τόμος XVI
• Καμαρινού,«Τα πέτρινα Πανεπιστήμια»
• Martinoli-Perotti, «Architettura Coloniale Italiana nel Dodekaneso»

Λέρος, Αύγουστος 2009